Scepticus

Vaak ervaar ik schaamte als ik mensen vertel dat ik ooit een overtuigd christen was die actief probeerde om anderen te bekeren. Als tiener had ik mij voorgenomen om nooit verstart te raken, maar toch raakte ik verstrikt in een zeer fundamentalistisch wereldbeeld. Ik was eenzaam en op zoek naar aandacht. Toen er mensen waren die mij aandacht gaven, ging ik mee naar een evangelisatie event op 24 mei 1979. Daar kreeg ik een mystieke ervaring waarin ik de aanwezigheid van 'God' ervoer. Daarna ging ik in de bijbel lezen en raakte ik onder de indruk van de boodschap van de bijbel. Lang lukte het mij om alle twijfels die ik had over mijn geloof, naar achteren te duwen. Jaren lang heb ik geworsteld met vragen en de conflicten die ik ervoer tussen geloof, wetenschap en mijn eigen seksualiteit. Ook heb ik veel nagedacht over het mysterie van het subjectieve bewustzijnservaring, ook wel het lichaam-geestprobleem genoemd. Intuïtief is het je moeilijk voor te stellen dat het bewustzijn voortgebracht wordt door enkel de materie en is de conclusie dat er een boven natuurkundige werkelijkheid moet bestaan snel getrokken.

Het is inderdaad zo dat ik het in bepaalde opzichten niet erg getroffen heb in dit leven. Het is natuurlijk niet leuk dat Andy geboren is met een verstandelijke handicap. Het heeft een grote impact gehad op ons gezin. En ook niet dat er, nadat Li-Xia eerst jaren met chronische vermoeidheidsklachten heeft geworsteld, er bij haar de ziekte van Alzheimer is vastgesteld waar zij na vele jaren op 10 oktober 2018 aan is overleden. Dit heeft voor Annabel en mij veel moeite en worsteling met zich meegebracht. Ik kan me daarom best wel voorstellen dat veel christenen die dit gezien hebben, denken dat ik uit teleurstelling God de rug heb toegekeerd. (Het zou me niets verbazen als er nog enkelen zijn die regelmatig voor mij bidden dat ik weer tot God terug zal keren.) Ik heb hier natuurlijk ook over nagedacht en ben tot de conclusie gekomen dat het voornamelijk mijn sceptische houding en mijn zoeken naar de waarheid is geweest die mij tot de conclusie hebben doen komen dat het zeer aannemelijk is dat er geen boven natuurkundige werkelijkheid bestaat. Wat impliceerd dat er ook geen leven na de dood bestaat, dat er geen God is, althans niet in de vorm waarin deze in de Bijbel wordt beschreven, en ook dat het leven geen zin heeft.

Agnost

Als je een beetje over dingen nadenkt, kom je al snel tot de conclusie dat er maar weinig dingen zijn die je met absolute zekerheid kunt weten. Het enige wat je met absolute zekerheid kunt weten, is dat er iets bestaat, want het is onmogelijk om dat te ontkennen. Maar over de aard van wat er bestaat valt er niet veel te zeggen. Onze normale ervaring is dat de werkelijkheid zoals we die ervaren ook daadwerkelijk bestaat. De film The Matrix laat zien dat dit misschien niet waar is. (Jammer overigens dat er in die film niet voor gekozen is dat als de 'mensen' ontwaken uit 'The Matrix', dat ze dan een andere gedaante, die van een reuze mier bijvoorbeeld, blijken te hebben.) Dus vanuit dit oogpunt is er niet met zekerheid te zeggen of er een nu wel of geen God bestaat.

Ik ben altijd iemand geweest met een kritische geest die op zoek was naar de waarheid. Vanaf het moment dat ik een gelovige werd, heb ik altijd wel getwijfeld. Ik zie mezelf als een wetenschapper die op een wetenschappelijke manier probeert na te denken over de dingen die hij waarneemt. Ik denk dat de wetenschapper in mij langzaamaan heeft gewonnen. In de afgelopen jaren ben ik gaan twijfelen aan wat ik lange tijd voor waar hield. Ik heb vaak heen en weer geslingerd tussen geloven en twijfelen, dus ik kan niet op het ene moment wijzen dat de verandering heeft aangebracht. Toch zijn er een aantal zaken die belangrijk zijn geweest. Ten eerste de bewering dat "buitengewone claims buitengewoon bewijs vereisen" en de ontdekking dat er geen buitengewoon bewijs is voor de opstanding van Jezus Christus. Zelfs de bewijzen voor zijn bestaan en wat hij predikte, zijn niet uitzonderlijk sterk, vooral als we de Bijbel negeren. Ten tweede, de opmerking dat degenen die zichzelf christenen noemen, niet veel verschillen van degenen die hen niet zo noemen. Ten derde heb ik ook vraagtekens geplaatst bij mijn eigen ervaringen. Door de jaren heen zijn deze geloofservaringen steeds minder overtuigend geworden. Zie de mijn Engelstalige pagina Road to Enlightenment voor meer details over het proces waardoor ik tot deze conclusie ben gekomen.

Natuurkunde

Ook binnen de wetenschap, en de natuurkunde in het bijzonder, bestaat er geen absolute zekerheid. Het enige waar we over kunnen spreken is een statistische zekerheid. Nu lijkt het er op dat statistiek een van de minst intuïtieve delen van de wiskunde is. Binnen de wetenschap wordt gezocht naar modellen die de verschijnselen in de werkelijkheid zo nauwkeurig mogelijk beschrijven. De wetenschap is daarin erg succesvol gebleken, wat vooral heeft geleidt tot een zeer sterke technologische ontwikkeling. Veel van wat we nu als vanzelfsprekend accepteren, neem bijvoorbeeld een smartphone, is gebaseerd op zeer geavenceerde technologie die weer gebaseerd is op wetenschappelijke ontdekkingen die in de afgelopen eeuwen gedaan zijn. Deze vanzelfsprekendheid heeft er wel toe geleidt dat veel mensen de verbinding met de wetenschap niet meer zien. Het is juist door de sociale media die ontstaan zijn als gevolg van deze technologische ontwikkelingen er ook erg veel vraagtekens worden geplaatst bij de wetenschap en haar resultaten. Je ziet nu ook dat allerlei vormen van pseudo-wetenschap weer verschijnen.

Binnen de fundamentele natuurkunde zijn er nog steeds veel niet opgeloste raadsels. Zo is er het raadsel van de donkere materie. Het is ook nog een open probleem hoe de twee meest succesvolle theorieën: de algemene realitiviteitstheorie en de kwantummechanica, met elkaar verenigd kunnen worden. En het is maar zeer de vraag of deze problemen ooit opgelost worden, want de ervaring leert dat we steeds grotere meetinstrumenten moeten gaan bouwen om sommige zeer kleine afwijkingen te meten die mogelijk een uitsluitsel kunnen geven of een bepaalde theorie wel waarschijnlijk is of niet. Het bestaan van het Higgsboson werd in 1964 voorspelt, maar het duurde nog tot 2011 voordat het bestaan van dit boson op basis van zeer veel metingen en een heleboel statistiek, afgeleid kon worden. Want het Higgsboson zelf is nooit direkt waargenomen. Ondanks dat er miljarden in zijn gestoken om het bestaan van het Higgsboson aan te tonen, heeft die ontdekking ons zelf feitelijk niets opgeleverd. Het ontwikkelen van alle technologie er om heen, heeft ons natuurlijk wel iets opgeleverd. (Sabine Hossenfelder lijkt aardig sceptisch wat betreft de huidige staat van fundamentele natuurkunde als je luisterd naar haar YouTube kanaal Science without the gobbledygook.)

In de Engelstalige toespraak From Particle to People legt Sean Carroll uit dat we nu alles weten om de dagelijkse werkelijkheid te begrijpen. Er zijn voor de dagelijkse werkelijkheid geen onbekende onbekende meer. Er zijn drie deeltjes waar we mee te maken hebben: elektronen, protonen en neutronen. En er zijn drie krachten waar we me te maken hebben: de zwaartekracht, electro-magnetisme en de nucleaire kracht. Er is niets anders, en er zal ook nooit iets anders zijn, om te verklaren wat er in de dagelijkse werkelijkheid gebeurt. Hij doet zelf fundamenteel wetenschappelijk onderzoek en zegt dat daar gelukkig nog niet alles is opgelost is, want anders zou hij geen werk meer hebben, maar dat het voor het kunnen verklaren van de dagelijkse werkelijkheid al dat niet relevant is. Hij stelt ook dat met de drie deeltjes en drie krachten zeer complexe systemen gemaakt kunnen worden en dat we daar nog lang niet alles van begrijpen. Dit gegeven heeft eenvoudige en moeilijke consequenties. Een eenvoudige consequentie is dat het niet mogelijk is om enkel met je gedachten een lepel te buigen. Wat meer ingrijpende consequenties zijn, dat er geen voortbestaan na de dood is. Dat er geen geest in de machine zit: we zijn gewoon een verzameling van atomen en bezitten niet een geest. En uiteindelijk betekend dit ook dat het leven niet een van buiten bepaald doel heeft.

Lichaam-geestprobleem

Het idee van dualisme is dat er een fysieke en een mentale wereld is en dat deze op een bepaalde manier naast elkaar bestaan. Maar dit lijkt niet te stroken met de natuurkundige realiteit waarin er alleen maar een fysieke wereld bestaat. Een andere opvatting is die van het idealisme dat, ruwweg, stelt dat er enkel een mentale wereld bestaat. We leven in een droom in een brein op een hoger niveau van bestaan. De vraag is echter waarom dit brein dan bestaat. Een andere opvatting is het fysicalisme, wat beweerd dat er alleen een fysieke wereld is, wat in overeenstemming is met de natuurkundige werkelijkheid. Het probleem hierbij is dat het moeilijk is om hiermee het bestaan van een subjectieve bewustzijn te verklaren. Joscha Bach komt in zijn toespraak The Ghost in the Machine: An Artificial Intelligence Perspective on the Soul met de oplossing die hij aanduid met Computational Functionalism, die zegt dat wij inderdaad alleen bestaan in een droom (zoals in het idealisme), maar dat het brein dat op een hoger niveau bestaat het brein van een primaat is die in de fysieke wereld leeft. En dat wat wij als fysieke wereld ervaren niet de fysieke wereld is, maar een droom is die geproduceerd wordt door de neocortex. Dit is, als ik het goed begrijp, ook een idee wat door Thomas Metzinger in zijn boek De egotunnel wordt uitgedragen: dat dat wat met ons bewustzijn als werkelijkheid ervaren wordt geproduceerd door ons onderbewustzijn. Er zijn ook experimenten die suggereren dat deze ervaring zich met een halve seconden vertragen plaatsvind en ons bewustzijn feitelijk in het verleden plaats vind. Metzinger betoogt dat de ervaring van de werkelijkheid zo overtuigend is omdat de werking van ons onderbewuste zich aan ons bewustzijn onttrekt, zoals we ook het oog waarmee we zien niet zelf direkt kunnen zien. In het boek Consciousness and the Brain van Stanislas Dehaene wordt uitgebreid verslag gedaan van wetenschappelijk onderzoek naar het bewustzijn gedaan. Uit dat onderzoek komen overtuigende bewijzen dat het bewustzijn enkel wordt voortgebracht door chemische en electrische processen in het brein. Dat impiceert waarschijnlijk ook dat vrij wil een illusie is, zoals Benedictus de Spinoza die concludeerde dat mensen zich vrij voelen, simpelweg omdat ze zich bewust zijn van hun acties en onbewust van de oorzaken waardoor die acties worden bepaald. Luister ook naar Sabine Hossenfelder uiteenzetting in het Engels: You don't have free will, but don't worry.

Primaten

Als mensen hebben we ons eeuwenlang boven de dieren, inclussief de mensapen, waar we nauw aan verwant zijn, geplaatst. Er komen steeds meer aanwijzingen dat wij feitelijk wat betreft onze intelligentie, onze emoties en zelfs ons bewustzijn, niet anders zijn dan (zoog)dieren en de mensapen in het bijzonder. Uit het boek De aap in ons. Waarom we zijn wie we zijn van Frans de Waal begrijp ik dat wij wat agressiviteit het midden houden tussen de twee ons meest verwanten mensenapen, namelijke de chimpansees en de bononbos. Het boek The Mating Mind: How Sexual Choice Shaped the Evolution of Human Nature van Geoffrey Miller geeft een aannemelijke verklaring hoe wij aan grotere hersenen kunnen zijn gekomen, hersenen die veel energie vergen. Er zijn ook mensen die ons overmatige zelfbewust zien een onbedoelde consequentie van de evolutie. De Amerikaanse horror schrijver, Thomas Ligott, gaat zelfs zover dat het beter zou zijn als wij als mensen zouden uitsterven. Hij zet dit uiteen in zijn boek The Conspiracy Against the Human Race: A Contrivance of Horror.

Verlichting

Het onderwerp verlichting (in Boeddhisme zin) heeft mij al jaren bezig gehouden en gezien het aantal boeken dat over het onderwerp geschreven zijn en worden, denk ik dat ik niet de enige ben die zich er mee bezig houdt. Het lijkt ook dat er veel verschillende visies zijn op het onderwerp. Een belangrijke vraag die ik denk dat je je moet stellen of verlichting daadwerkelijk mogelijk is, want wat heb je er aan te leven in de waan dat je verlicht bent of verlicht kunt worden. In het licht van het bovenstaande, moge duidelijk zijn dat ik ook sceptisch ben over het idee van reïncarnatie wat een belangrijk concept is binnen het Boeddhisme. Datzelfde geldt ook voor het concept van karma. Als een staat van verlichting al mogelijk zou zijn, dan ben ik van mening dat die niet gebaseerd moet zijn op een uit het verleden overgedragen traditie, maar op de laatste wetenschappelijke inzichten. En daarmee doel ik niet op onderzoek naar de effectiviteit van de methoden uit tradities met het doel om die methoden te valideren, omdat er grote vraagtekens geplaatst kunnen worden bij het wetenschappelijk karakter er van. Ik doel daarbij op het feit dat er (hoogst waarschijnlijk) geen bovennatuurkundige realiteit bestaat en dat de werkelijkheid zoals we die ervaren een droom is die door ons onderbewuste wordt geproduceerd. En dat dus ook het verlangen naar verlichting, om het lijden te ontsnappen of te overstijgen, daar door wordt voortgebracht. Als het inderdaad zo is, dat we geen vrije wil hebben, wat mij aannemenlijk lijkt, dan hebben we ook geen controle over het feit dat we dit inzicht kunnen krijgen en of we er iets mee zullen doen of niet.

Thuispagina en emailadres